Lubicz później Górny - kłamstwa, mity i niedopowiedzenia.

Nienawidzę sloganów. Do szewskiej pasji doprowadza mnie, powtarzane w wielu publikacjach, stwierdzenie, że podział Lubicza (cokolwiek autorzy mają na myśli) na Lubicz Dolny i Górny nastąpił w trakcie rozbiorów. Autorzy różnych, czasem nawet poważnych, publikacji powtarzają to wyświechtane i niekoniecznie sensowne zdanie jak mantrę, czasami sami zaprzeczając tej teorii kilka zdań później.

Kiedy zacząłem szukać materiałów, zestawiać fakty i wyciągać wnioski, do jednego pewnego wniosku doszedłem natychmiast: ci, którzy wysnuwają takie teorie są również, tak jak ja, pseudohistorykami, ale z jeszcze większym naciskiem na "pseudo" niż w moim przypadku. Poczytajmy, co piszą fachowcy, spróbujmy zrozumieć, co mieli na myśli. Rozważmy, sprawdźmy, przeanalizujmy zanim wyciągniemy, może pochopne, wnioski o fachowości tych fachowców.

Zajmijmy się najpierw takim oto twierdzeniem. Twierdzenie to, nieznanego autorstwa, zamieszczone jest w ogólnie dostępnym głównym źródle zebranej wiedzy o historii gminy.

W wyniku trzech rozbiorów Polski w XVIII wieku Lubicz był podzielony pomiędzy Rosjan i Prusaków. Część prawobrzeżna (dzisiejszy Lubicz Dolny) trafiła do zaboru pruskiego, natomiast część lewobrzeżna (dzisiaj Lubicz Górny) znalazła się na ziemiach zaboru rosyjskiego.

Szanując inteligencję czytających napomknę tylko, dla porządku, że chodzi o prawy i lewy brzeg rzeki Drwęcy. Aby potwierdzić, czy też zaprzeczyć tezie zawartej w cytowanym wyżej zdaniu, konieczne jest przeprowadzenie powtórki z historii, ale nie takiej ogólnej, szkolnej, tylko dokładnie umiejscowionej na obu brzegach Drwęcy.

Rok 1772 - pierwszy rozbiór Polski

Wieś położona na prawym brzegu Drwęcy, określana jako Leibitsch(fon.: lajbicz) lub Lubicz, administracyjnie leżała w granicach, powstałych w roku 1466, Prus Królewskich. Prusy Królewskie, choć posiadały daleko idące odmienność i autonomię, to jednak, szczególnie po roku 1569, stanowiły część Rzeczpospolitej. W wyniku rozbioru teren obecnego Lubicza Dolnego trafił do zaboru pruskiego.
Wieś położona na lewym brzegu Drwęcy, w Ziemi Dobrzyńskiej, dla jednych historyków stanowiąca jeszcze wtedy część Krobi, dla innych samodzielny i samowolny twór wiejski, który nazwę przywłaszczył sobie od sąsiada zza Drwęcy, pozostaje w Rzeczypospolitej.

Delimitacja granicy między Królestwem Prus a Rzeczpospolitą nastąpiła kilka lat po rozbiorze. Jako rok delimitacji przyjmuje się 1777, rok ten jest wymieniany w późniejszych dokumentach odwołujących się do stanu granicy po pierwszym rozbiorze. Z mapy, w innych jej częściach, można wysnuć wniosek, że nastąpiła również demarkacja granicy, ale dla tego opracowania nie ma to większego znaczenia, bo między miejscowością opisaną na mapie jako Leibitsch i miejscowością opisaną jako Lubicz granica przebiegała naturalnie lewym brzegiem Drwęcy. Wyspy młyńskie bez wątpliwości pozostawały po stronie pruskiej.

Jak dotąd wyświechtana teoria się nie sprawdza i nic w rodzaju "podziału" między Rosjan i Prusaków się nie wydarzyło.

Rok 1793 - drugi rozbiór Polski

Do Królestwa Prus trafiają Gdańsk i Toruń (które to miasta ominął pierwszy rozbiór) oraz województwa brzesko - kujawskie, gnieźnieńskie, inowrocławskie, kaliskie, płockie, poznańskie, sieradzkie, ziemia wieluńska i ziemia dobrzyńska oraz części krakowskiego, rawskiego i mazowieckiego.
Jak pisze Wincenty Hipolit Gawarecki w swoim dziele "Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy"

Nastąpił rozbior Kraiu, w tenczas Ziemia Dobrzyńska w r.1793 Królowi Pruskiemu ustąpiona, przez niego do Prus południowych(Sued Preusen) wcielona została i nazwano ią Powiatem lub dystryktem Lipnowskim.(Lipnoischer Kreiss)

Po drugim rozbiorze obie miejscowości położone były w granicach jednego państwa - Królestwa Prus. A wredni i zaborczy(sic!) Prusacy dalej nie chcą podzielić się Lubiczem czy tam Lubiczami z Rosjanami.

Rok 1795 - trzeci rozbiór Polski

Rzeczypospolita przestaje istnieć, Królestwo Prus zagarnia dalsze tereny, w tym Warszawę.

Nawet gdyby Prusacy chcieli podzielić się z Rosjanami którymś z Lubiczów, to odległość od granicy prusko - rosyjskiej wynosząca, bagatela, około 330 kilometrów, spowodowałaby pewnie odmowę przyjęcia takiego prezentu. Mamy więc pewność, że nawet jeżeli Lubicz(?) był(został?) podzielony pomiędzy Rosjan i Prusaków, to na pewno nie w wyniku trzech rozbiorów.

1807 - powstanie Księstwa Warszawskiego

Napoleon Bonaparte i Aleksander Romanow tworzą Księstwo Warszawskie - namiastkę państwa polskiego.

Obydwie miejscowości pod nazwą Lubicz położone są w granicach Księstwa Warszawskiego. I nadal nie ma podziału między Rosjan i Prusaków

1815 - powstanie Królestwa Polskiego

Na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815 powstaje Królestwo Polskie (Царство Польское) zwane również, od Kongresu Wiedeńskiego, Królestwem Kongresowym lub po prostu Kongresówką. Tereny byłego Księstwa Warszawskiego, będące przedmiotem naszego zainteresowania, zostały podzielone między Rosjan i Niemców. Wydarzyło się to, co autor cytowanego na wstępie zdania nieudolnie próbował przekazać. Wieś Leibitsch, znana również jako Lubicz, od tej pory znowu stanowi część terytorium Królestwa Prus, a Lubicz przez następne sto lub, jak kto woli, sto kilka, będzie częścią terytorium Cesarstwa Rosyjskiego.

Mapa pochodzi z wydawnictwa Instytutu Geografii Polskiej Akademii Nauk pt."DOKOMENTACJA GEOGRAFICZNA ZESZYT Nr 4a PODZIAŁY ADMINISTRACYJNE KRÓLESTWA POLSKIEGO W OKRESIE 1815 - 1918 R."(MAPY) opracowanego przez Adama Borkiewicza (Warszawa 1956)

Nie podzielam teorii o tym, że był kiedyś jakiś "Lubicz Zjednoczony", który został później podzielony. Osobiście uważam, że teoria ta powstała na potrzeby niebyt fachowych publikacji, w których lekką ręką kopiuje się opis Lubicza obecnie Dolnego z jakiegoś słownika geograficznego i dokleja do opisu Lubicza obecnie Górnego. Przykład pochodzący w ogólnie dostępnego głównego źródła zebranej wiedzy o historii gminy poniżej.

Historia Lubicza Górnego
Wieś Lubicz położona jest około 9,5 km na północny wschód od Torunia, nad rzeką Drwęcą, którą od roku 1230 biegła granica między ziemiami polskimi (ziemia dobrzyńska) a ziemią chełmińską. Wieś ta należy do najstarszych osad w okolicy. Świadczy o tym odkryte przez archeologów cmentarzysko pogańskie z grobami skrzynkowymi. Przekazana we władanie Zakonowi Krzyżackiemu, przy głównym trakcie komunikacyjnym, między ziemiami Zakonu a Polską, była ważnym punktem handlowo-przemysłowym....

Żeby zobaczyć, gdzie autor powyższego opisu lokalizuje "wieś Lubicz" skorzystałem z powyższego opisu i odmierzyłem "9,5 km na północny wschód od Torunia", za "Toruń" przyjmując dziedziniec ratusza. Wyszło mi, że wieś Lubicz(cokolwiek autor ma na myśli), jest położona w... Grębocinie, w okolicach skrzyżowania Kolonii Papowskiej i Owocowej.

Poniżej opis granicy niemiecko - rosyjskiej, pochodzący z „GAZETY WARSZAWSKIEJ” z 26 kwietnia 1818 roku., Nr 34, Strona 5. Pisownia oryginalna, wyróżnienie moje. Fragment odnoszący się do Lubiczów niemieckiego i polskiego oraz młynów między nimi, obala teorię o istnieniu jednego "zjednoczonego" Lubicza i jego podziale w tym właśnie czasie.

Gazety Berlińskie umieściły z traktatu granicznego zawartego dnia 11 listopada r. z. między Rossyią i Prussami, następuiące oznaczenie granic między Królestwami Polskiém i Pruskiém: „Wychodząc od granicy Prus Wschodnich aż do Nowegodworu, postawionym będzie pierwszy słup graniczny przy okopie Szwedzkim, od którego postępować się będzie granicą Prus Zachodnich, tak iak od roku 1777 aż do pokoiu Tylżyckiego istnęła, aż do punktu, gdzie rzeki Drwęcy dotyka. Od tegoż punktu aż do Libicza koryto Drwęcy stanowić będzie granicę. Polskie Libicz na lewym brzegu Drwęcy pozostanie przy Królestwie Polskiém; Niemieckie Libicz na prawym brzegu tey rzeki należeć będzie, iak dawniey, do Prus Zachodnich. Co do

przywraca się stan posiadania z roku 1777. Od Libicza pociągnie się granica tak, iż Gomowo, Nowawies, Kompania, Griflowo, Grabowiec i Silno, z gruntami swoiemi, Prussom pozostaią, Pustelnik zaś, Opalniewo, Wrotyny, Obory, Smolniki, Lipowiec i Osiek, z polami swemi, do Królestwa Polskiego należeć będą. Od punktu na prawym brzegu Wisty, gdzie granica między grantami Silna i Osieka do niey przypiera, aż do punktu na lewym brzegu oneyże, gdzie strumyk Tonczyna (Kuf …

Informacje powyższe dobrze ilustruje szkic sytuacyjny, który, przy odrobinie dobrej woli, można nazwać mapą. Mapa ta powstała w czasie delimitacji i demarkacji granic, źródła wskazują, że prace delimitacyjne na tym terenie rozpoczęły się w roku 1817, a skończyły w 1819.

Ciekawy efekt daje wpasowanie półprzezroczystej tej mapy w aktualne zdjęcie satelitarne, przy pomocy aplikacji Google Earth. Zabudowa Lubicza pruskiego ograniczała się do obecnych ulic Dworcowej, Szkolnej, Młyńskiej i Toruńskiej w początkowym jej biegu do rozwidlenia z Grębocką. W Lubiczu polskim zabudowa koncentrowała się właściwie przy Bocznej i Nad Drwęcą, które to ulice, jak widać to na mapie, były jedną.

Na koniec tej części opracowania kilka moich ulubionych cytatów z ogólnodostępnych źródeł i moja próba ich zrozumienia. Nie wskażę pochodzenia złotych myśli, bo chwały autorowi(om?) nie przysparzają.

Rozdział miejscowości i nazw na Lubicz Dolny i Lubicz Górny nastąpił prawdopodobnie w czasach Królestwa Polskiego, a ostatecznie został umocniony w okresie zaborów.

Mój matematyczny umysł podpowiada mi, że była sobie miejscowość pod nazwą Lubicz Górno - Dolny lub Dolno - Górny. Ktoś postanowił w końcu zrobić z tym porządek i miejscowość(ci?) rozdzielił. Przy okazji podziału miejscowości podzielił też nazwę, Lubicz na dole dostał "Dolny", a Lubicz na górze dostał "Górny". Dla ostatecznego "umocnienia" rozdziału wybudowano rzekę Drwęcę i ustalono na niej granicę państwową między Królestwem Prus i Cesarstwem Rosji.

Do dziś mówi się o mieszkańcach z niemieckiego (pomorskiego) Lubicza „krzyżacy”, a czasami „pomorskie śledzie” w kontrze do „bosych antków” z Galicji zamieszkujących wschodnią część Lubicza.

Autor trochę pogubił się w swoich twierdzeniach. Jeżeli był jeden Lubicz, to należałoby wskazać na jego części niemiecką i polską. Jeżeli natomiast zdecydowaliśmy, że był Lubicz niemiecki(pomorski), to w konsekwencji nie powinniśmy używać sformułowania "wschodnia część Lubicza" tylko Lubicz rosyjski albo polski. Ale w tym wszystkim nie to jest najważniejsze. Słyszałem o sprowadzeniu na teren obecnej gminy Olendrów, słyszałem o przybyciu Żydów. Ale o przybyszach z Galicji, którzy zamieszkiwali w Lubiczu, milczą wszystkie źródła historyczne. Widocznie autor złotej myśli wie więcej od pozostałych historyków. Innym wytłumaczeniem może być tylko to, że ów historyk nie wie, co to Galicja. Możliwe...?

Człon Dolny pojawił się wówczas, gdy powstała nowa nazwa Lubicz – Lubicz Górny – na miejscu dawnej nazwy Krobia Dolna. W XVIII wieku mamy zapis: Lubicz (Krobia Dolna). Nazwa powstała w związku z prastarą nazwą Lubicz – zapewne na miejscu wcześniejszej Krobi Dolnej. Dla odróżnienia od innego Lubicza pojawił się człon odróżniający Górny – nawiązujący do położenia.

Po prostu genialne... Podejrzewam, że powyższe dywagacje oparte są niżej zamieszczonej mapie i braku umiejętności jej czytania.

Na mapie opisano dwie wsie, jedną nazywając Lubicz albo Leubitsch(fon.:lojbicz), a drugą Krobia dolna. Biorąc pod uwagę miejsce, w którym Bywka wpada do Drwęcy, można wysnuć jedyny wniosek, że wskazana na mapie Krobia Dolna to tereny Krobi w okolicach skrzyżowania obecnych ulic Doliny Drwęcy i Poligraficznej, a w miejscu obecnego Lubicza Górnego nie ma nic.

Wzystko wskazuje na to, że aby dowiedzieć się trochę więcej o p r a w d z i w e j historii miejscowości, w której mieszkam od 26 lat, będę musiał poszperać i sam sobie ją ułożyć i napisać. A więc... do roboty!

Lubicz później Górny - okruchy historii zgarnięte nie tylko z map.

Przedhistoria

28 maja 1363 roku książę gniewkowski Władysław Biały, prawnuk Konrada Mazowieckiego i bratanek Władysława Łokietka, wydaje akt lokacyjny na prawie niemieckim. W akcie tym wymienione są trzy wsie: Krobia, Gumowo i Nowa Wieś.
Pozornie fakt ten nie ma nic wspólnego z historią Lubicza później Górnego. Ale to tylko pozory. W akcie wymienia się trzy, prawdopodobnie już wtedy istniejące, wsie. Wszystkie trzy położne na lewym brzegu Drwęcy i sąsiadujące ze sobą. Lubicz później Górny ani wtedy nie istniał, ani też wtedy nie został wyodrębniony jako wieś. Właściwie zdarzenie to nigdy nie miało miejsca. Jako początek Lubicza na lewym brzegu Drwęcy źródła podają połowę XVIII wieku. Prawdopodobnie to wtedy zgrupowanie kilku domów wokół młyna zaczęto nazywać Lubiczem. Trudno tu mówić o konkretnej dacie i nie ma nic dziwnego w tym, że jeszcze po pierwszym rozbiorze mówiło się o pruskiej komorze celnej w Lubiczu i polskiej w Krobi.

Na granicy z ziemią dobrzyńską trzeba było opłacać jednocześnie cła pruskie w Lubiczu i polskie w Krobi. Taryfy celne były ponadto tak zarządzone, że umożliwiały wwóz do Polski pruskich wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych, zamykając praktycznie obszar państwa pruskiego przed napływem takich towarów.(Historia Torunia pod red. M. Biskupa t. II cz. 3,, str. 278 , Toruń 1996))

1765 - powstanie gminy żydowskiej w Kikole

Data raczej symboliczna, niektóre źródła wskazuję tę datę wprost, inne wskazują, że kahał istniał od co najmniej 1765 roku.
Jest to wydarzenie istotne dla historii Lubicza później Górnego, bo to właśnie z Kikoła miał nastąpić exodus Żydów do Lubicza. Podobno na początku XIX wieku Żydzi stanowili 95% ogółu mieszkańców Kikoła, a ilość ta zmniejszała się wraz z emigracją do Lubicza. Zestawiłem dane dostępne w Opisie i Słowniku. Patrząc na te dane teoria powyższa wydaje mi się nieco "naciągana".

1772

W Archiwum Głównym Akt Dawnych przechowywana i udostępniana jest "Mappa generalna całego Starostwa Złotoryiskiego w possesyi Iaśnie Oświczonej Xiężney Imości z Lubomirskich Radziwiłłowey Miecznikowey W.X. Litewskiego zostaiące" datowana na rok 1772. Mapa zawiera część graficzną i opisową. Jako jedna z wchodzących w skład starostwa opisana szczegółowo (explikacja) jest Wieś Lubicka, na mapie Wieś Lubicz.

Po uczytelnieniu budynków występujących na mapie, wpasowaniu w Google Earth i włączeniu przebiegu i nazw ulic, wyłania nam się obraz wsi skupionej przy obecnych ulicach Bocznej, Zdrojowej i Lipnowskiej w jej początkowej części biegnącej od Drwęcy. Najbardziej wysunięte na wschód(na prawo) i największe zabudowania otoczone Polem Młynarskim(M) to prawdopodobnie gospodarstwo młynarza. Znajdowało się bezpośrednio na wylocie obecnej ulicy Przy Skarpie, która kiedyś była drogą wiodącą prosto z Krobi.

1815 - powstanie Królestwa Kongresowego

Lubicz później Górny od tej pory położony jest w Królestwie Polskim inaczej zwanym Królestwem Kongresowym. Mimo tych nazw dających ułudę jakiejś odrębności czy niepodległości było to po prostu terytorium Cesarstwa Rosyjskiego. Lubicz później Górny położony był w guberni płockiej, powiecie(obwodzie) lipnowskim.
Niżej zamieszczona mapa jest mapą z delimitacji i demarkacji granic między Prusami i Rosją. Źródła podają, że czynności te miały miejsce w latach 1817-1819. Takie też daty umieściłem na mapie. Mapa pokazuje stan zabudowań Lubicza później Górnego właśnie w tym czasie. Porównując z mapą z roku 1772 możemy dojść do wniosku, że późniejsza mapa zawiera mniej budynków. Nie mamy jednak pewności, czy nie zawiera, bo budynków już nie było, czy też autora mapy delimitacyjnej interesował wyłącznie obszar przygraniczy i tylko ten obszar pomierzył i skartował(narysował na mapie). Na pewno wokół młyna przy Drwęcy budynków jest więcej niż w 1772 roku.

1825

We wspomnianej już publikacji "Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy" na jej końcu znajduje się "Wykaz Gmin, Wsiów, dymów i Dziedziców w Obwodzie Lipnoskim" sporządzony w roku 1825. Z wykazu tego wynika, że Lubicz później Górny łącznie z zabudowaniami młyńskimi liczył 17 dymów. W praktyce oznaczało to 17 domów mieszkalnych, od których naliczane były w owym czasie podatki, jak podaje autor opracowania, podymne dawne i podymne podwyższone. Przy dwudziestu kilku budynkach ogólnie widocznych na mapie wyżej, prawdopodobna jest hipoteza, że mapa ta przedstawia jednak w s z y s t k i e budynki ówczesnego Lubicza.

1830-1831 Powstanie Listopadowe lub Rewolucja Listopadowa.

Na terenie obecnego Lubicza Górnego nie miały miejsca żadne działania wojenne. Brak też informacji o tym, że w powstaniu uczestniczył ktoś z terenu Lubicza później Górnego. Gdyby jednak pomysł dowódcy wojsk rosyjskich marszałka Iwana Dybicza zyskał aprobatę władz pruskich, wojska rosyjskie przeszłyby Wisłę przez most w Toruniu. Patrząc na mapę poniżej przemarsz przez Lubicze 54 tysięcy żołnierzy rosyjskich wydaje się całkiem prawdopodobny. Książę Paskiewicz, który objął dowództwo armii w miejsce zmarłego na cholerę Dybicza, przeprawia się z armią przez Wisłę dwie wiorsty od Silna, czyli w dzisiejszym Dzikowie lub Osieku(źródła wskazują Osiek). "Przy okazji" marszałek Paskiewicz robi w Toruniu i Gdańsku "zakupy" prowiantu dla armii z dostawą Wisłą do Silna i przynosi na te tereny cholerę.(źródło) Cmentarz choleryczny przy skrzyżowaniu linii kolejowej i drogi do nadleśnictwa Dobrzejewice pochodzi właśnie z tamtego okresu.(źródło)

1863 Powstanie Styczniowe

Informacje o wydarzeniach w tamtym czasie zawiera książka pod tytułem "Powstanie styczniowe między Skrwą a Drwęcą" autorstwa historyka - regionalisty Mirosława Krajewskiego. Książka wydana była przez WŁOCŁAWSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE w 1994 roku i dostępna jest w formie publikacji elektronicznej w Kujawsko - Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej. A oto kilka z niej cytatów dotyczących wydarzeń czy osób związanych z Lubiczem.

Ważną rolę w organizacji powstańczej odgrywała żandarmeria narodowa. Jej terenowa struktura została utworzona latem 1863 r. W powiecie lipnowskim organizatorem żandarmerii powstańczej został Zbigniew Chądzyński. Powstańczym żandarmem był...Tomasz Pełkowski, chłop z Lubicza. Ten ostatni, wykonując polecenia żandarmerii narodowej, wykonał wyrok śmierci na wójcie gminy Gójsk, Konarzewskim. „Za zdradę interesu narodowego” powiesił także dwóch innych ludzi.

Pozostawiony oddział w okolicach Dobrzynia, znalazł się ze względu na odkryty teren w bardzo trudnym położeniu. Z jednej strony znajdował się bowiem bardzo silny oddział armii pruskiej, z drugiej zaś podjazd kozacki z Lipna. Miejscowa ludność, niechętna w tym czasie powstaniu, na czas uprzedziła załogę komory celnej w Lubiczu, która nie dała zaskoczyć się powstańcom.

W dniu 1 grudnia 1864 r. dowódca straży granicznej z Lubicza przybył do wsi Nowogród w powiecie lipnowskim i nakazał swoim żołnierzom przeszukać przykościelny cmentarz, a następnie zwoławszy okoliczną ludność, rozpoczął na nim poszukiwania broni. Wskutek tego aktu carskie wojsko zniszczyło wiele jeszcze świeżych grobów

CZYŻNIEWSKI Józef z Lubicza. W powstaniu pełnił funkcję żandarma. 4 lipca 1864 r. został pozbawiony praw i zesłany na Syberię do kopalń rudy na okres 15 lat.

DOBSKI Leon, syn furmana, lokaj u Artura Sumińskiego w Zbójnie, a potem u Prażmowskiej w Lubiczu. Był w oddziale Sumińskiego, a po jego rozbiciu zdołał wyjechać najpierw do Szwajcarii, a następnie do Bawarii, Austrii i Węgier. Po powrocie do kraju w 1876 r. musiał złożyć przysięgę wiernopoddańczą.

PELKOWSKI Tomasz, chłop z Lubicza. Był członkiem żandarmerii powstańczej. Wykonał m. in. wyrok na wójcie gminy Gójsk, Konarzewskim. W dniu 15 grudnia 1863 r. został za to powieszony w Gójsku.

ROSZKOWSKI Julian, urzędnik komory celnej w Lubiczu, a następnie właściciel biura pisania podań w Lipnie. W dniu 12 sierpnia 1861 r. wraz z L. Molickim i W. Markowskim był organizatorem manifestacji patriotycznych w tym mieście. Aresztowany 30 sierpnia tego roku, był więziony w Płocku, a następnie w Modlinie. Uwolniony 16 kwietnia 1862 r.

STALSZEWSKI Jan, chłop z Lubicza. Za napad na kordon w Młyńcu 15 lutego 1864 r. został zesłany na 10 lat do fortec syberyjskich.

Poniżej Mapa bitew i potyczek w latach 1863-1864 w Królestwie Kongresowym z datami starć autorstwa Stanisława Zielińskiego. Dla lepszej orientacji dodałem przybliżone położenie Lubicza obecnie Górnego. Oryginalna mapa udostępniona jest w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej.

1880 - wychodzi Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich

Nie jest to oczywiście wydarzenie historyczne związane bezpośrednio z Lubiczem później Górnym, ale warto zacytować kilka zawartych w słowniku opisów z Lubiczem ściśle związanych. Chociażby po to, żeby się przekonać, że żaden "Dolny" i "Górny" w słowniku nie występuje.

Tom I strona 512
Bywka, rzeka, bierze początek ze źródeł w łąkach wsi Dobrzejowice, w pow. lipnowskim; początkowo wody wiją się w różnych kierunkach, następnie zbierają się w umyślnie kopany rów; tak utworzona rzeczka wchodzi w łąki kolonistów wsi Dobrzejowice, płynąc przez grunta orne obok Olszówki i rumunku Pustynia; dochodzi do rumunku Bywka, a przeszedłszy drogę z Lubicza do Dzikowa i Ciechocinka, stanowi granicę Królestwa Polskiego od Prus i nareszcie wpada z lewego brzegu do Drwęcy, poniżej młyna we wsi pruskiej Lubiczu, to jest w punkcie ostatnim, w którym Drwęca stanowi granicę między Królestwem Polskiem i Prusami. Rzeczka ta a właściwie strumień, nawet w czasie największej suszy nie wysycha; tylko wówczas wody zmniejszają się do czwartej części zwykłego przepływu. Przy początku swoim łąki ma torfiaste, błotniste, w czasie deszczów nieprzystępne; następnie, płynąc przez grunta orne, brzegi ma suche, 4 do 5 stóp wysokie. Po za wsią Bywką, w linii stanowiącej granicę kraju, płynie parowem, w którym brzegi jej są piaszczyste, strome, przez co ulegają obrywaniu się. Długość całkowita mila 1, spadek początkowo wynosi stóp 4, dalej 9, a przy granicy pruskiej stóp 20 na wiorstę. Przy ujściu szerokość koryta stóp 9 do 12, głębokość wody cali 15; na wiosnę woda wzbiera do wysokości stóp 4, nie zrządza to jednak wylewów, wyjąwszy po ługach niskich, bo rzeczka ta ma wielki spadek i łatwy przepływ.

Tom I strona 679
Ciechocin, wieś nad rz. Drwęcą, pow. lipnowski, gm. Nowogród, par, Ciechocin. Leży na samej granicy od Prus...Pod zawiadywaniem proboszcza ciechocińskiego zostawała kaplica a raczej kościołek drewniany w Młyńcu, pod wezwaniem św. Ignacego, w r. 1750 przez jezuitów zbudowany i w piękne zaopatrzony sprzęty.
Dobra rządowe C.(iechocina) składały się niegdyś z ... Rumunek Brywka,... Rum. Kolankowe, Krobia, Rum. Lelitowo, ..., Lubicz z przewozem na Drwęcy, ..., Nowa wieś, ... Rum. Pustynia
Z dóbr powyższych z tytułu spłacenia czynszu odłączone zostały nomenklatury folw. Dobrzejewice, młyn Lubicz, młyn Biergiel, folw. Małszyce, Miliszewy, Rudawy i Krobia.

Tom II strona 84
Dobrzejowice, Dobrzejewice, wieś rządowa, pow. lipnowski, oczynszowana przeszło od lat 40, ma kościół katolicki drewniany; włościanie, przeważnie polacy, cieszą się zamożnością; niektórzy z nich posiadają osady przechodzące w powierzchni obszar do 2 włók gruntu ornego i łąk, uprawiają rośliny pastewne dla własnego inwentarza, obok tego sieją w płodozmianie racyonalnie urządzonym rzepak zimowy, pszenicę, jęczmień, koniczynę i t. p. , które wywożą przez przykomorek Lubicz na targi do miasta Torunia.
W skład gminy(Dobrzejewice) wchodzą wsie Dobrzejewice, Łążyńsk, Mierzyńsk, Obory, Młyniec, Małszyce, Brzozówka, Krobia, Zielona-Puszcza, Szembekowo i Lubicz; oraz folwarki, prócz kilku nazw powyższych Ośniałowo, Józefowo i inne.

Tom II strona 84
Drwęca, niem. Drewenz, rzeka w Prusach, początek bierze w Prusach wschodnich między mazurami na błocie z małego jeziorka przy wsi Drwęcku Dröbnitz, pow. ostródzki, o małe pół mili od m. Olsztynka Hohenstein.
Dalej raz przechodzi przez Nowe miasto Neumark i przez Kurzętnik Kauernick. Po za Lipowcem idzie granicą brodnickiego i lubawskiego pow. , prawy brzeg mając nisko położony, lesisty lewy przeciwnie górzysty. Mija Krowiogon, Rumunki lipowskie, za któremi opuszcza pow. lubawski w prost Szramowa i płynie dalej powiatem brodnickim....
...dzieli dwa naprzeciwko leżące miasta Golub pruski i polski Dobrzyń, przyjmuje z Polski rz. Ruzicę, mija Pomorzany, Strachowo, Naprzeciwko młyna Dolnik opuszcza pow. brodnicki, odgranicza od kongresówki pow. toruński, mija Elgiszewo, Ciechocin, przyjmuje z Prus rz. Bielicę z pod Kowalewa; nieco dalej z tejże strony rz. Łąkę opodal Młyńca. Mija z polskiej strony Mierzynek, Krobię, przyjmuje od strony królestwa pod Łapinożem Rypienicę, pod Lubiczem Bywkę. Po za Lubiczem, gdzie na polskiej stronie strome są brzegi, opuszcza granice kongresówki, płynie aż do końca w pow, toruńskim, przyjmuje umniejszoną Bachę, którą z pod Grębocina krzyżacy kanałem przeprowadzili do Torunia, mija Gumowo, Antoniewo, Nową wieś i uchodzi pod wsią Złotoryą, milę powyżej Torunia, do Wisły.
Z historycznych względów nadmienia się tu, że r. 1776 służyła Dr. za granicę pomiędzy Polską i Prusami.

Tom V strona 401
L.(ubicz) Polski, os. nad rz. Drwęcą, pow. lipnowski, gm. i par. Dobrzejewice, odl. 37 w. od Lipna. Ma 32 dm., 350 mk. Jest tu urząd komory celnej III klasy, biuro telegr. i poczt. , przytem duży młyn wodny na rz. Drwęcy, przerabiający od 20 do 25000 korcy zboża rocznie, położona na samej granicy od Prus w pobliżu Torunia; stanowi dość ważny punkt handlowy, przez który przechodzi zboże i produkta gub. płockiej wyprawiane do Prus. Do osady należy 223 mr. ziemi i 25 mr. nieużytków. W 1827 r. była to własność rządowa, 19 dm. , 187 mk.

Tom V strona 401
Lubicz, niem. Leibitsch, dok. Lubesch, Lubitz, Lewbitz, Lewbitsch, włośc. wś kościelna luter., pow. toruński, w uroczem położeniu nad rz. Drwęcą, do której nieco poniżej uchodzi struga zwana Wilcza bacha por. Bywka, na granicy Prus z Polską, przy bitym trakcie lubicko-toruńskim. Obszaru liczy mr. 2623, bud. 150, dm. 73, katol. 346, ewang. 452. Par. dla katolików Kaszczorek. W miejscu jest kościół luterski jako filia przyłączony do Grębocina, szkoła, urząd pocztowy, urząd celny, wielki młyn wodny amerykański o 4ch gankach, hamernia i tartak; przed niedawnym czasem także papiórnia; odbywają się dwa doroczne jarmarki na bydło, na konie i kramne. Dawniej wodne zakłady fabryczne były tu daleko liczniejsze. Oprócz dzisiejszego młyna, tartaku i hamerni żelaza istniały już za krzyżaków folusz dla sukienników, hamernia miedzi, cegielnia, nieco później przybyła nadto papiernia, młyn garbarski, fabryka mączki i prochu. Na rzece utrzymywano wielką węgornię; we wsi były 3 karczmy, urząd celny wodny, 2 jatki piekarskie, t. z. badstube i t. d. Zachowało się też dość sporo historycznych szczegółów o tej miejscowości.

Wieś L.(ubicz) należy do najstarszych osad tej okolicy. Świadczy o tem, między innemi, cmentarzysko pogańskie z grobami skrzynkowemi przy tej wsi natrafionemi;

jedna popielnica pochodząca z lubickiego cmentarzyska przechowuje się w zbiorach towarzystwa Kopernikowego w Toruniu. Oddawna istniał gród warowny w L. ; także i młyn tutejszy mocno bywał obwarowany. R. 1292 Salomea księżniczka kujawska, z synami Leszkiem, Przemysławem i Kazimierzem potwierdza, jako młyn w L. , przez komtura toruńskiego zbudowany, ma pozostać przy zakonie za rocznym czynszem 4 grzywien; także i wyspę w rzece Drwęcy, 2 morgi rozl. , ma zakon utrzymać, dopóki młyn tu stać będzie. Księżniczka wyjmuje dla siebie prawo do warowni tutejszych, prawo wydobywania soli i kruszców. R. 1295 Meinhard Yon Querfurt, mistrz w. krzyżacki, zeznaje, jako młyn lubicki ma przywilej, zdawna nadany, wolnego wyrębu w lasach toruńskich, niemniej wolny dowóz rzeką i kanałami; także bydło z Lubicza ma wolne przejście przez oznaczone toruńskie dobra. Gród przy młynie zajęli niebawem krzyżacy i coraz bardziej powiększali. Na mocy traktatu zawartego w Toruniu r. 1411 znieśli go, szczególniej za życzeniem cesarza niemieckiego Zygmunta. Później jednak nowy gród wznieśli, zastawiając się nic nieznaczącem pozwoleniem Witolda. W późniejszych czasach nie masz wiadomości o lubickim grodzie. Za krzyżaków należał L. do komturyi w Toruniu; w komturskiej lustracyi VisitationsRecess zapisany jest L. jako posiadający 17 włók, z których każda czynszuje po 25 skot. i 8 szel. R. 1415 podają księgi czynszowe krzyżackie, że we wsi L. znajduje się włók 36, każda czynszuje po 1 m. ; 7 włók jest osiadłych, 29 pustych w skutek wojny z Jagiełłą; 10 ogrodów dają po 2m. 4 skoty; 6 ogrodu jest obsadzonych, 3 pustych; jatki piekarskie dają po 1 m. , jedna pusta; karczmy po 3 m. , jedna z nich pusta; die badstube 3 m. , jest pusta; 3 karczmy po 3 m. , jedna z nich pusta. R. 1441 Jan von Beenhusen, komtur toruński, wystawił przywilej Mikołajowi Neumanowi na hamernię miedzi w L. R. 1457 król Kazimierz Jagiellończyk darował L. wraz z całą komturyą dawniejszą toruńską, za wyświadczone w czasie krzyżackiej wojny, przysługi miastu Toruniowi. R. 1478 tenże król Kazimierz pozwała miastu założyć w L. folusz dla sukienniköw folusch ad lavandos pannos, przyczem godna uwagi, że tę wieś teraz, choć ją niedawno był podarował, nazywa wsią swoją in villa nostra L. . R. 1490 rada miejska toruńska wydała młyn lubicki w wieczystą dzierżawę Henrykowi Schnellerberg, pozwalając zarazem na budowę tartaku, hamerni miedzi i młyna garbarskiego tamże u stawu górnego. Do młyna należały wtedy 2 włoki roli i 1 morga łęgu. R. 1552 miasto Brodnica, 8 mil odległa od Lubicza, zanosi skargę, jako u młynów w L. zbyt wiele wody zatrzymują śluzami, tak że Drwęca wezbrana w skutek tego w murach miejskich, basztach, wieżach, łąkach i t. d. szkodę im poczyniła. Wszelką komunikacyą z przeciwną stroną Drwęcy odbywano tu początkowo przewozem na rzece urządzonym; ten jednak, jak widać, okazał się niewystarczającym, ponieważ toruńczanie pokilkakroć o budowie mostu wspominają. R. 1568 rada miejska postanowiła zbudować most w L. przez Drwęcę, ku czemu także sąsiada swego pana Działyńskiego na pomoc wezwali. Około r. 1588 wzniesiony został nowy młyn papierny w L. R. 1624 zbudował wielką nową śluzę młynarz tutejszy Jan Preuss. R. 1636 wyszło ponowne postanowienie rady toruńskiej, żeby most zbudować przez Drwęcę, do którego drzewo miał dostawić pan starosta krobski. Zdaje się jednak, że i to postanowienie nie zostało wykonane, ponieważ i w następnych czasach mowa jest tylko o przewozie w L. R. 1704 pan Mazowiecki, ststa krobski, przekopał kanał 7 łokci szeroki przez wyspę w Drwęcy będącą opodal młyna i bieg rzeki na przeciwną stronę przepuścił, żeby młyn tamtejszy Ekertowy był obracany; musiał jednak zaraz tego roku 1704 kanału zaniechać, ponieważ drzewa ani nową śluzą ani rzeką spławiać nie można było i młyny też lubickie wody dostatecznej nie miały. Oprócz miasta Torunia wniósł to zażalenie także ststa kowalewski. Obecnie na tej wyspie nie masz znaku jakiego kanału dawniejszego, tylko drzewo wysokie na niej rośnie. R. 1733 zbudowało miasto nowy tartak w L. , przyczem reszty murów obszernych, kanałów, śluz dawniejszych natrafiono. Niewiadomo z jakiej przyczyny miasto ów tartak zaraz jeszcze tego roku 1733 znieść musiało. Następnego r. 1734 Sebastyan z Melna Mełdziński i hr. Schlichen, dowódcy konfederatów, spalili i zburzyli wszystkie młyny lubickie, które potem z niemałym kosztem znowu zbudowane i lepiej urządzone zostały. Mianowicie chwalą r. 1749, że papiernia teraz daleko szybciej i lepiej papier wyrabia; także mieli osóbny przyrząd, żeby i w zimie papier wyrabiać, jeżeli będzie potrzeba. R. 1802 znowu wszystkie młyny w L. zgorzały, jako to młyn wielki zbożowy, folusz sukienniczy i papiernia. Odtąd na nowo wzniesiono tylko młyn do mielenia zboża i papiernię, folusza zaniechano. R. 1817, na mocy traktatu granicznego pomiędzy Prusami a Polską, przewóz tutejszy zniesiony został. R. 1829 papiernia lubicka zgorzała, którą po dłuższym dopiero czasie na nowo wskrzeszono. Obecnie papiernia ta, niewiadomo od jakiego roku, nie istnieje. Młyn zaś zbożowy jak najlepiej i na bardzo wysoką stopę jest urządzony; dostarcza on mąki przeróżnej nie tylko na cały Toruń, ale i na miasteczka okoliczne; także w dalekie strony, np. do Berlina, wiele mąki wywozi. Jest też wielka cegielnia, z której biorą materyał do fortyfikacyj Torunia. Między L. a Toru niem jest szosa, ale ma być zbudowana kolej żelazna konna.

R. 1789 L. należał do ststwa Złotoryjskiego.

... Oddawna istniał także kościół w L. Jak się zdaje był on od początku filialnym i do parafii w Grębocinie przyłączonym. Prawo patronatu posiadała toruńska rada miejska. R. 1444 odbył się w tym kościele jako i po innych kościołach całej dyec. chełmińskiej t. z. synod laikalny. W czasie reformacyi dostał się ten kościół w ręce innowierców. W pierwszej połowie XVII w. zupełnie podupadł. R. 1648 nakazuje toruński magistrat wznieść nowy kościół w L. na starem miejscu ale bardzo po cichu i ostrożnie, ażeby katolicy nie przeszkadzali. Widać stąd, że luteranie nie mieli jeszcze zupełnego prawa do tutejszego kościoła. To też kiedy r. 1682 biskup chełmiński Opaliński kościół grębociński lutrom odebrał, zarazem i jego filią w L. prawnie katolikom zlecił. Następnego r. 1683, na mocy ugody zawartej między biskupem chełmińskim a magistratem w Toruniu, kościół tak w Grębocinie jako i w L.(ubiczu) i Rogowie odstąpiony został prawnie luteranom, którzy wzamian za to zobowiązali się inny jaki kościół katolicki, przez Szwedów zburzony, np. w Rychnowie albo Orzechowie, swoim kosztem wystawić.

To tyle cytatów ze Słownika. W opisie Lubicza obecnie Dolnego wyróżniłem dwa fragmenty. Pierwszy, bo prawie żywcem został umieszczony w, cytowanym w pierwszej części opracowania, opisie Lubicza Górnego. Drugi, aby pokazać, że bałagan z nazwami zmylił nawet tak poważnych autorów. W roku 1789 opisywany Lubicz później Dolny, był położony na terytorium Królestwa Prus. Już sam ten fakt powoduje, że nie mógł należeć do Starostwa Złotoryjskiego. Mapa i explikacja tego starostwa wykonana 17 lat wcześniej wskazuje wieś Lubicz, ale nie tę opisywaną. Zdanie to winno być zamieszczone w opisie Lubicza Polskiego.

1900 - założenie Towarzystwa Syjonistycznego w Lubiczu

Jak podaje wydawane w Wiedniu czasopismo Die Welt w numerze z 30 listopada 1900 roku

Lubicz (gubernia płocka). W naszym małym miasteczku, zamieszkanym przez 80 rodzin żydowskich, głównie chasydzkich, naszemu podobnie myślącemu przyjacielowi, panu J. P. Schwartzbergowi, udało się założyć Towarzystwo Syjonistyczne i pozyskać wszystkich mieszkańców. Zapisano tu 73 akcje i zapłacono taką samą liczbę szekli. Panu J. P. Schwartzbergowi i jego synowi M. Schwartzbergowi należą się wszelkie wyrazy uznania za wysiłki włożone w ściąganie rat akcji. Nowo założone stowarzyszenie „Ahawath Zion” poczyniło już znaczne postępy.

Głównym celem organizacji było wspieranie żydowskiej akcji osiedleńczej w Palestynie. Datki zbierane od Żydów na całym świecie były wykorzystywane na zakup ziemi i zakładanie nowych osiedli żydowskich. Przekaz niesie również niejako przy okazji inną informację: w Lubiczu w 1900 roku mieszkało 80 rodzin żydowskich.

c.d.n.